ОҚУШЫЛАРДЫҢ ҒЫЛЫМИ ЖОБАҒА ТАРТУДЫҢ ТИІМДІ ЖОЛДАРЫ

Оқыту мен тәрбиелеу процесінде оқушы шығармашылығын дамытудың қажеттілігі қоғам талабынан туындайды. Қай елдің болсын өсіп-өркендеуі, әлемде өзіндік орын алуы оның ұлттық білім жүйесінің қалыптасуы мен  даму бағытына тікелей байланысты. Қоғам қашан да қабілетті адамға мұқтаж болып келген. Қоғам барған сайын күрделене түсуде. Түр-сипаты мүлдем бөлек жаңа дәуір туып келеді. Сол дәуірге сай өзгеше қабілет-қасиетке ие жаңа адам пайда болады. Қазіргі кезде мамандық атаулының барлығы бейімділікті, ептілікті, шапшаңдықты, ерекше ой қызметін, мол шығармашылық мүмкіндікті қажет етеді және өзін қоршаған түрлі жағдайларға тез икемделіп қана қоймай, оларды керекті бағытына шығармашылықпен бұра білу қабілеттілігіне икемдейтіні ақиқат. 
ХХІ ғасырдың мектептерінде жаңа талап, жаңа заманға сай оқушылардың ғылыми жұмыстармен айналысуын дамыту – үлкен міндет. Сондықтан да, Мемлекет басшысы болашақта қазақ елінің көсегесін көгертіп, ғылымын көркейтер деген үмітпен жас дарындарға үлкен назар аударып, қолдау көрсетіп келеді. Қазіргі білім берудің мақсаты білім, білік, дағдымен қаруландыру ғана емес, солардың негізінде дербес өзгермелі қоғамда лайықты өмір сүріп, жұмыс жасай алуына, әлеуметтік және кәсіби біліктілікке ақпаратты өзі іздеп тауып, ұтымды пайдалана алатын, жан-жақты дамыған, білімді, өз ісін және өзгені  ісіне  әділ баға бере алатын жеке тұлғаны қалыптастыруды талап етіп отыр. Педагогикалық үрдісте балалардың дарынын ашуда оқушы мен мұғалімнің ынтымақтастығы қажет-ақ. Әрбір мұғалімнің әр оқушының бойындағы қабілетті, икемділікті көре білу маңызды міндеттерінің бірі. Қандай дарынды бала болсын, оның барлығы өз бетімен ғылыми жұмыс жазуға, зерттеу мен ізденіске бара алмайды. Ол үшін мұғалімнің көмегі, ақыл-кеңесі қажет екенін мен айтпасамда түсінікті. Бұл тұрғыда тәжірибелі шығармашылық ұстаздың орны бөлек.
Ғылыми жұмыстың нәтижелілігі көп жағдайда таңдалған әдіснамаға байланысты болып келеді.  Сондықтан  дарынды  оқушылармен ғылыми-зерттеу жұмысын жүргізуді үйреткен кезде бірінші, теориялық   әдіснамалардың түрлерін, жаңа ой-пайым шығаруға, ғылыми болжам, салыстыру, талдау жасауды үйрету керек. Екіншіден, дұрыс тақырып таңдап, проблемалар туғызып, оны шеше білу  маңызды Үшіншіден, жетекшілер балаларға жоба кұрылымын дұрыс құра білуді,  оны қорғау әдістерін дұрыс үйретуі тиіс.  Оқушылармен үнемі қосымша жұмыс жасап,   күрделі тапсырмалар, зерттеулер беріп, логикалық тапсырмаларды жиі ұсынып отыру, жас ғалымның ғылыми көкжиегін ашары сөзсіз.  Әр сабақта оқушының  ой-өрісінің өсуіне жағдай жасап, оқуға деген белсенділіктерін дамытып, арттыру, адамгершілікке, жақсы қасиеттерді бойларына сіңіріп, өсулеріне ықпал жасау да басты жұмыстардың бірі. Ғылыми жобаны жасау, ізденуді, үлкен еңбекті қажет ететіні түсінікті. Оқушының өзіндік зерттеу әрекеті оның өзіндік талабын қанағаттандыруға ықпал етеді. Оқушылар қоршаған ортамен таныса отырып, өзіндік зерттеу әрекетінің көмегімен жаңа білімді дайын күйде емес, өзі ашады. Оқушының ізденушілік қасиетін қалыптастыру оқытудың түрлі формалары мен әдістері арқылы жүзеге асырылады. Солардың ішіндегі ең тиімдісі (зерттеуге үйрету) – оқушылардың ғылыми жұмыспен айналасуын қамтамасыз ету. 
Оқушылармен жеке жұмыстарды ұйымдастыру кезінде жан-жақты зерттеу жұмыстарын жүргізу арқылы оқушылардың икемділігін, қабілеттілігін айқындап, оларды ізденушілікке, зерттеуге баулу негізгі бағыттардың бірі болып табылады. Осы қасиеттерді әр оқушының бойынан қалай анықтауымыз керек? деген сұрақ туындайды. Яғни, ұстаздар мектепте психологпен ақылдаса отырып, ата-аналардан, күнделікті сабақ өткізетін мұғалімдерден сауалнама ала отырып, оқушыларды іріктеп алуы керек.
Оқушымен ғылыми жұмыс бастамас бұрын мұғалім өзіне бірнеше талаптарды қойғаны дұрыс. Дарынды  баланы анықтауда психологпен бірлескен жұмыс жасап, ата-анасымен педагог ретінде сөйлесе білуі маңызды.  Дарынды балаларға арнайы бағдарламалар жасап, балаға  ғылыми жұмыспен айналысу үшін жаңа, тың тапсырмалар беру, орындалуына талап қою тиіс.  Сонымен қатар, тапсырманың  орындалу нәтижесін қадағалап отыру  қажет. Оқушылардың ғылыми жобамен айналысу кезінде мынадай мәселелерге ерекше көңіл бөлу деп ойлаймын.  Алдымен тақырыптың ғылыми құндылылығы мен таңдаған тақырыпты ашудағы оқушы еңбегінің  сипаты және оған қосқан үлесі маңызды екенін ескеру керек.
    Ғылыми жобамен айналысу – шығармашылық үрдіс. Оның барысында өзгертулер мен толықтырулардың болып тұруы  заңды құбылыс. Зерттеу жұмысына, ең алдымен жоспар жасап алып, жұмыс жоспары «Не істеу керек, қандай жолдары бар, қандай әдістерді қолданған дұрыс?» деген сұрақтарды қамтып, зерттеу жұмыстарын бастамас бұрын, бірінші кезекте, ғылыми жобаның тақырыбы бойынша әдебиеттер тізімін жасап, ғылыми жұмыстарға үңілу керек.  Одан кейін тәжірибелі ұстаздардан ақыл-кеңес сұрап, әдебиеттерге шолу жасап, баспасөз материлдарын қарағанда артық етпейді.  Сондай-ақ, үнемі бағамдау, байқау,  іздеу, жинақтау жұмыстарын жүргізу,  тәжірибе жүргізу, оның барысы, нәтижесін жүйелі түрде талдап отыру оқушының ғылыми жобаға деген қызығушылығын арттыра түседі.   Жұмыстың қорытындысын  жасап, бейнематериалдар, слайдтар жасап, жұмысты қорғауға дайындалуы тиіс. Ал, оны қорғау да өте күрделі мәселе. Сонымен қатар, әр оқушы ғылыми жұмыстарды жазғанда  күнделік  жүргізгені дұрыс. 
    Мен өзімнің  шығармашылық еңбек жолымда үнемі ізденісте  жүріп, оқушыларды ғылыми жобаларға тартып,  білім алушылардың ғылым көкжиегін дамыту үшін  ғылыми-практикалық конференцияларға қатыстырып, мен дайындаған оқушыларым  ғылыми жоба байқауларында жүлделі орындардан көрініп, биіктерді бағындырып келеді.   2023-2024 оқу жылының қорытындысы  есебінде мен өзімнің шығармашылық еібек жолымда  шәкірттеріммен бірге талай белесті бағындырдым деп білемін. 
     2024 жылдың 12 сәуірінде Қырғыз Республикасының Халықаралық университеті мен «Халықаралық педагогикалық шығармашылық пен ғылымды дамытуды қолдау қоры» қоғамдық қоры М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан ғылыми-зерттеу университетімен бірлесе отырып, халықаралық ғылыми-танымдық іс-шараны сәтті өткізді. 5-11 сынып оқушылары мен жоғары және орта арнаулы оқу орындарының студенттері арасында «Қазақстан – Қырғызстан: ынтымақтастықтың жаңа мүмкіндіктері» тақырыбында ғылыми-практикалық конференциясына Алматы, Шымкент, Ақтөбе және Бішкек қалаларынан 40-тан астам қатысушы жиналды.  Аталған конференцияға Қ.Сыпатаев атындағы №7 ІТ мектеп-лицейінің оқушылары да қатысып, жүлделі орындарды иеленіп қайтты. Атап айтқанда Әшірхан Аяна жүлделі ІІ орынды иеленсе, марапатталса, жүлделі ІІІ орынды Есенбай Шұғыла мен Убайдулла Камшат иеленді.  
     Тараз қаласындағы М.Х.Дулати атындағы университеті базасында 5-11 сынып оқушылары, колледж бен университет студенттеріне арналған «Мектеп пен университет: ғылыми ынтымақтастық қырлары» атты XV Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференциясы қорытындыланды.
     М.Х. Дулати атындағы Тараз өңірлік университеті, «Халықаралық педагогикалық шығармашылық пен ғылымның дамуын қолдау қоры» Қоғамдық қоры және М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан ғылыми-зерттеу университеті бірлесіп ұйымдастырған ғылыми-тәжірибелік конференцияға Қ.Сыпатаев атындағы №7 ІТ мектеп-лицейінің 9 "В" сынып оқушысы Убайдулла Камшат Ерболқызы қатысып, жүлделі I дәрежелі дипломмен марапатталып қайтты.    
     Ташкент қаласында жалпы білім беретін, мамандандырылған мектептердің, арнайы орта  оқу орындарының 4-11 класс оқушыларын, колледждер мен жоғары оқу орындарының 1-4 курс студенттерінің қатысуымен IX Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциясы өткен болатын.  Аталған ғылыми-тәжірибелік конференцияға Қ.Сыпатаев атындаңы №7 ІТ мектеп-лицейінің дарынды оқушылары Есенбай Шұғыла Ұстазқызы мен Абубакиров Бақдәулет қатысып, жүлделі І орынды иеленіп қайтқан болатын. Ташкент мемлекеттік экономикалық университеті. базасында өткен конференцияға Өзбекістан және Қазақстан елінің жоғары оқу орындарының студенттері мен оқушылары, жас зерттеушілер қатысты. Шараға ғылыми зерттеулерде маңызды нәтижелері. бар жоғары оқу орындары мен ғылыми-зерттеу институттарының ғалымдары және өкілдері қатысты. Конференцияға М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан университетінің, Ташкент қаласы Наманган инженерлік-техникалық институты, Ташкент мемлекеттік экономикалық университетінің профессор. ғалымдары төрелік етті. Конференция аясында екі елдің жас ғалымдары, зерттеушілері ғылым және білім саласына инновациялық әдіс-тәсілдерді енгізу туралы ойларымен бөлісіп, өзекте мәселелерге тоқталып және оның шешу жолдарын қарастырды. Конференция қатысушылардың білімге деген қызығушылығын, талпынысын арттырып, өз бетімен ізденуге шығармашылық еңбек етуге жол салды. Аталмыш конференцияда Қазақстаннан тарапынан қатысқан жас ғалымдар жүлделі орындарға ие болып, қаржылай сыйлықтармен марапатталды. Барлық қатысушыларға сертификаттар табысталып, диплом және алғыс хаттармен марапатталды.
     Шырайлы қаламыздағы іргелі де беделді оқу орнының бірі М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан университетінде өткізілген "Жастар және ғылым: бүгіні мен болашағы" атты XII Республикалық ғылыми тәжірибелік конференциясына қатысып, өзінің озық іс-тәжірибесімен бөлісіп, аталған университеттің проректоры К.Е.Нурманбетовтың арнайы Алғыс хатымен марапатталдым. 
    Жуық арада Астана қаласында Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Кемелұлы   Тоқаевтың   «Тәуелсіздік  бәрінен қымбат» атты бағдарламалық мақаласын  жас ұрпақтың арасында  кеңінен насихаттау  және патриоттық  сезімдерін арттыру мақсатында өткізілген республикалық эссе жазу байқауына   қатысып, «Қазақстан дарыны»   номинациясы бойынша оқушым Убайдулла Камшат Ерболқызы жүлделі І орынды иеленіп қайтты. 
       Бұл   жетістіктер менің шәкірттерімнің ғылыми жолындағы жетістіктерінің  алғашқы баспалдақтары  деп білемін.  
      Ғылыми жобамен айналысу кезінде оқушылар өз бетімен қажетті хабарды жинауға дағдыланып, өзіндік шығармашылық қабілеттерін арттырады. Жобамен айналысу барысында оқушылар шығармашылықпен ойлауға, өз әрекетін өз бетінше жоспарлауға, жоба бойынша алдына қойған міндеттерді шешуге алдын ала болжам жасай білуге, басқаша айтқанда, жұмыс істеу мәдениетіне үйренетіні анық. 
Қорытындылай келе, ғылыми жобамен айналысу – оқушының өзінің дербес мүмкіндіктерін ескере отырып, белсенді іс-әрекет жасауына, оқушының тұлға ретінде дамуына  үлес қосатыны анық. 
Тазабекова Гүлмира Балабекқызы, Қ.Сыпатаев   атындағы  №7 ІТ мектеп-лицейінің ағылшын тілі пәнінің мұғалімі.